Europejski Raport Zdrowia przygotowany przez WHO powstaje co roku i ma na celu
zwrócenie uwagi na problemy i zjawiska związane ze zdrowiem publicznym, szczególnie
takie, gdzie jest jeszcze wiele do zrobienia. Z naszego punktu widzenia interesujące
mogą być następujące sprawy:
- zdrowie dzieci w aspekcie problemów alkoholowych i przemocowych rodziny,
- zdrowie młodzieży w kontekście używania alkoholu,
- zdrowie kobiet a przemoc wobec nich,
- alkohol jako determinant zdrowia.
Poniżej przedstawiamy czytelnikom wybrane fragmenty Europejskiego Raportu Zdrowia
ciekawe z punktu widzenia osób zajmujących się problemem alkoholowym i przemocą
w rodzinie.
Przemoc i zaniedbywanie dzieci jest jednym z poważnych problemów systemu zdrowia
publicznego i polityki. WHO nawołuje kraje do podejmowania wysiłków w celu eliminowania
przemocy wobec dzieci i kobiet (łącznie z handlem dziećmi i ich wykorzystywaniem
seksualnym). Przemoc i zaniedbywanie wpływa nie tylko na fizyczne i psychiczne
samopoczucie dzieci , ale także na ich rozwój, powodując niejako wykluczenie
ich ze społeczeństwa oraz gorsze przygotowanie do życia. Te sprawy były głęboko
dyskutowane na Pierwszym Spotkaniu dotyczącym Strategii Ochrony Dziecka ( First
Meeting on Strategies for Child Protection ) zorganizowanym przez Biuro Regionalne
w 1998 r. w celu zbadania implikacji przemocy wobec dzieci oraz potrzeb związanych
z ich ochroną w obrębie sektora zdrowia. Konkluzje i rekomendacje ustalone na
tym Spotkaniu są podstawą dla działań na tej płaszczyźnie dla osób odpowiedzialnych
za politykę i system zdrowia publicznego w regionie europejskim.
Główną przyczyną śmierci wśród młodzieży są wypadki. Jest oczywiste, że młodzież
eksperymentuje z alkoholem w coraz młodszym wieku i coraz częściej angażuje
się w ryzykowne zachowania np.: upijanie się, mieszanie alkoholu z narkotykami.
Jeden na cztery przypadki śmierci wśród młodzieży jest spowodowany alkoholem.
W całej Europie rocznie ok. 55 000 młodych ludzi umiera z powodu używania alkoholu.
Przemysł alkoholowy stara się dotrzeć do segmentu młodzieży poprzez rozwijanie
różnych strategii marketingowych skierowanych do młodych ludzi.
W przypadku kobiet znaczącym problemem okazuje się być przemoc. W Europie 20-50
% kobiet było ofiarami jakiejś formy przemocy. Kobiety i dzieci są szczególnie
narażone na przemoc ze strony znanych i bliskich mężczyzn (mężowie, ojcowie,
partnerzy itp.). Wielu aktów przemocy nigdzie się nie zgłasza, ale mimo tego
mają one e konsekwencje dla zdrowia i rozwoju ofiar. Szczególnie bezradne i
narażone na przemoc są kobiety migrujące i uchodźcy. Problem przemocy w rodzinie
jest szczególnie ważny dla prawa europejskiego i wymaga wielu działań.
Każdego roku ok. 55 000 młodych Europejczyków traci życie na skutek efektów
nadużywania alkoholu - na cztery przypadki śmierci w grupie wiekowej 15-29 jeden
jest spowodowanyalkoholem. Ponadto ok. 40-60 % wszystkich zgonów wiąże się z
używaniem alkoholu. Konsumpcja, a raczej intoksykacja alkoholem, wyjaśnia dużą
część różnic między śmiertelnością młodych ludzi w Europie Wschodniej i Zachodniej
oraz między mężczyznami i kobietami. Koszty związane z pomocą społeczną, służbą
zdrowia, ubezpieczeniami, wymiarem sprawiedliwości i więziennictwa będące pochodnymi
picia alkoholu oraz koszty związane ze stratami w sektorze produkcyjnym to duże
sumy, bo stanowią 1-3% całego dochodu społeczności Europy.
Konsumpcja alkoholu jest podłożem 9 % wszystkich chorób w Europie np.: wielu
przypadków chorób wątroby, wysokiego ciśnienia krwi, chorób serca, zawału, nowotworów
przewodu pokarmowego itp. Alkohol wpływa negatywnie na wiele funkcji psychomotorycznych
i umysłowych. Utrata kontroli emocjonalnej pod wpływem alkoholu może skutkować
aktami przemocy w stosunku do samych siebie lub innych osób. Co więcej, konsumpcja
alkoholu zwiększa ryzyko problemów rodzinnych, zawodowych, społecznych- stanowi
przyczynę np.: absencji w pracy, bezrobocia, wypadków itp. Związek między piciem
alkoholu a przestępczością to znany fakt - alkohol jest bezpośrednią lub pośrednią
przyczyną wielu przestępstw.
Ponad 90 % państw w regionie europejskim zarejestrowało roczne spożycie alkoholu
na jednego mieszkańca powyżej 2 litrów czystego alkoholu. Europa ma najwyższe
spożycie alkoholu na całym świecie ( np.: w 1998 roku spożycie ustalono na ok.
7.3 litry czystego alkoholu na jednego mieszkańca, niektóre kraje notowały 0.9
litra, ale były i takie, gdzie ten wskaźnik wynosił 13.3 litrów). Spożycie alkoholu
nierejestrowane może jeszcze zwiększać podane wyniki, szczególnie w niektórych
krajach, nawet do 20 litrów alkoholu rocznie na jednego mieszkańca.
Badanie ESPAD pokazuje, że wzrasta liczba uczniów i studentów, którzy używają
alkoholu, szczególnie w Centralnej i Wschodniej Europie: na Litwie, w Polsce,
na Słowacji i w Słowenii. W innych krajach picie alkoholu wśród młodzieży jest
również zjawiskiem powszechnym. Z czterech krajów o największym wskaźniku intoksykacji
w 1995 roku: Danii, Irlandii, Finlandii i Wielkiej Brytanii, tylko Dania i Irlandia
zanotowały jeszcze większy jej wzrost, podczas gdy w Finlandii i Wielkiej Brytanii
statystyki się nie zmieniły.
W regionie europejskim widać pewne trendy. Kraje północne utrzymują stałe tendencje
w spożyciu alkoholu - z wyjątkiem Szwecji, gdzie spożycie spada . Konsumpcja
powiększa się na Litwie, Łotwie, ale w Estonii spada. Wśród krajów Unii Europejskiej
Irlandia jest jedynym krajem, gdzie konsumpcja alkoholu rośnie znacząco, w mniejszym
zasięgu rośnie też w Grecji, Luksemburgu i Portugalii. W pozostałych krajach
UE spożycie alkoholu spada w 6 krajach, a w 5 pozostaje na stałym poziomie.
W krajach Europy Środkowej i Wschodniej konsumpcja rośnie w Republice Czeskiej,
Rumunii i Macedonii, a także na Białorusi i w Federacji Rosyjskiej.
Rozwój polityki związanej z problematyką alkoholową w Europie zdaje się iść
w dobrym kierunku. Wiele krajów posiada własną politykę i programy w tym zakresie
z jasno wyznaczonymi celami. W ciągu ostatnich pięciu lat można zaobserwować
wyraźne zmiany w tej kwestii. Szczególną rolę przypisuje się obecnie wysiłkom
zmierzającym do zmniejszenia ilości nietrzeźwych kierowców, dlatego wiele krajów
obniżyło dopuszczalną zawartość alkoholu we krwi. W wielu krajach mówi się też
głośno o trzeźwości w miejscu pracy i w miejscach publicznych. Podejmuje się
również kwestię reklamy alkoholu: niektóre państwa wprowadzają restrykcje wobec
reklamodawców, a inne z w ogóle rezygnują z tych reklam. Ogólnie rzecz biorąc,
kraje Europy Zachodniej skłaniają się ku dokładniejszej kontroli polityki alkoholowej,
zredukowały one również spożycie na jednego mieszkańca i zasięg problemów spowodowanych
alkoholem.
Jednak wciąż są jeszcze obszary do pracy. Regulacji wymagają systemy prawne.
Zauważyć można naciski producentów alkoholu w tej kwestii. Brakuje czasami dobrej
woli, by dostrzec znaczenie i rozmiar problemów alkoholowych.
Jest możliwe przy wspólnym wysiłku i połączeniu różnych celów zmniejszenie zasięgu
problemów alkoholowych w Europie. Ważną rolę w realizacji tego celu mają kampanie
edukacyjne oraz restrykcje w zakresie reklamy alkoholu. Dokumenty WHO dotyczące
tematyki alkoholowej mogą być bazą dla narodowych programów alkoholowych.
Problemy alkoholowe stanowią wciąż poważne wyzwanie dla systemów zdrowia publicznego
w Europie. Nie powinniśmy mieć w tej kwestii kompleksów, ponieważ Polska podejmuje
wiele działań i inicjatyw mających na celu rozwiązywanie problemów alkoholowych
oraz innych z nimi związanych.
Opracowała Magdalena Pietruszka, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
*Napoje alkoholowe są najbardziej rozpowszechnioną substancją
psychoaktywną w Polsce używaną przez młodzież (podobna sytuacja dotyczy również
populacji dorosłych). Do picia napojów alkoholowych przyznaje się ponad 90%
uczniów I klas szkół ponadpodstawowych (90,3%) i ponad 96% uczniów III klas
szkół ponadpodstawowych.
Jako wskaźnik częstej konsumpcji traktowane jest picie alkoholu w ciągu ostatniego
miesiąca poprzedzającego badanie. Ponad 2/3 chłopców (68,4%) oraz ponad połowa
dziewcząt (54,1%) uczących się w I klasach szkół ponadpodstawowych (15-16-latków)
piła w tym czasie alkohol. Należy również podkreślić, iż badania były realizowane
w czerwcu, a zatem w okresie wolnym od wszelkich świąt, karnawału czy wakacji,
które stanowią szczególne okazje do picia.
Analizując rozpowszechnienie częstej konsumpcji alkoholu przez nastolatków -
z klas pierwszych - trzeba zwrócić szczególną uwagę na dynamikę tego zjawiska
w ciągu ostatnich kilku lat. W badaniach ESPAD z 1995 do częstego picia alkoholu
przyznawało się nieco ponad połowa chłopców (55,5%) oraz niecałe 50% dziewcząt.
Oznacza to, iż w ciągu 4 ostatnich lat odsetek młodzieży często sięgającej po
alkohol wzrósł o ponad 20%.
Jeszcze wyższy wzrost tego wskaźnika odnotowano w populacji uczniów III klas
szkół ponadpodstawowych (17-18-latków). W ciągu ostatniego miesiąca piło alkohol
ponad 4/5 chłopców (82,5%) i prawie 2/3 dziewcząt (74,3%).
Jak wynika z badań, najbardziej wzrosła liczba często pijących dziewcząt. W
ciągu ostatnich 4 lat odsetek dziewcząt, które piły w ostatnim miesiącu, zwiększył
się o prawie 30%.